Kwartalnik Górowski – blog historyczny

6 paździer. 2021

Towarzystwo Szkoły Świeckiej

Opublikowano: 06.10.2021, 13:56

Po II wojnie światowej w polskiej oświacie panował dualizm światopoglądowy. Państwo ufundowane na ideologii socjalistycznej za jeden ze swoich celów chciało ukształtować społeczeństwo ateistyczne, z drugiej strony – w szkołach z pewnymi ograniczeniami nauczano religii. Przedmiot ten stał się nadobowiązkowy. W szkołach zakazano funkcjonowania dwu organizacji katolickich – Krucjaty Eucharystycznej i Sodalicji Mariańskiej. W roku szkolnym 1948/49 wprowadzono nowe programy nauczania promujące światopogląd materialistyczny. Były one oparte na tezach referatu „O ideowych podstawach PZPR”, który wygłosił Bolesław Bierut na kongresie zjednoczeniowym PPR i PPS, oraz na „Deklaracji ideowej” PZPR. Stałym elementem tych programów i kolejnych była laicyzacja polskiej szkoły, ale nadal religia była nauczana w szkołach.

Od roku szkolnego 1949/50 pojawiły się kolejne obostrzenia. W 1950 r. podpisano porozumienie rządu z episkopatem. Biskupi zadeklarowali lojalność wobec rządu, a rząd m.in. zgodził się na utrzymanie dotychczasowego statusu lekcji religii, co jednak nie zatrzymało jej rugowania ze szkół. [1] Od 1950 r. uczyć religii mogli księżą mający corocznie odnawiane zezwolenia z wydziałów ds. wyznań. O przedłużeniu decydowały urzędy bezpieczeństwa. Co roku wydawano ich coraz mniej.

Od roku szkolnego 1954/55 zakazano modlitwy porannej jako sprzecznej z konstytucją PRL. W to miejsce wprowadzono obowiązkowe apele, podczas których dyrektor szkoły w krótkim przemówieniu winien przedstawić bieżące wydarzenia z kraju i z życia szkoły. Na zakończenie należało odśpiewać pieśń rewolucyjną lub patriotyczną, wyłącznie taką, która była umieszczona w wykazie pieśni możliwych do wykorzystania na apelach. Wraz z zakazem zbiorowych modlitw postarano się o ograniczanie udziału młodzieży w mszach św. związanych z rozpoczęciem i zakończeniem roku szkolnego oraz utrudniano udział w rekolekcjach. Wówczas zniesiono naukę religii w szkołach zawodowych, a w pozostałych przesunięto na ostatnie godziny lekcyjne.

Krótkotrwałe osłabienie władzy komunistycznej w 1956 r. zaowocowało porozumieniem zawartym między rządem i episkopatem. Religia jako przedmiot nadobowiązkowy wróciła do szkół. Rodzice jedynie musieli wyrazić na to zgodę na piśmie.

Porozumienie to miało charakter taktyczny. Wmawiano społeczeństwu, że szkoły ulegają klerykalizacji, katechetów cechuje nietolerancji, a dzieci nie uczęszczające na lekcje religii są dyskryminowane. Zarzuty te nie mogły być odparte przez stronę kościelną wobec monopolu partii komunistycznej w środkach masowego przekazu.  Od 1958 r. zabroniono zakonnikom nauczania religii. [2]

W styczniu 1957 r. powstała organizacja Towarzystwo Szkoły Świeckiej, której celami m.in. w było popularyzowanie wychowania socjalistycznego i tworzenia szkół bez nauki religii [3], co po kilku latach się spełniło. 15 lipca 1961 r. sejm PRL bowiem uchwalił ustawę o rozwoju systemu oświaty i wychowania, która wprowadziła świeckość szkoły, ale wprost nie zakazała nauczania religii w szkołach. Jednak wykładnia polityczna tej ustawy doprowadziła do całkowitego usunięcia religii ze szkół. [4]

Powstanie Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Górze

17 września 1959 r. zebrało się 60 osób w celu powołania Zarządu Miejskiego Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Górze Śląskiej. [5] Obecność przedstawicielki Wojewódzkiego Zarządu wskazuje, że była to inicjatywa odgórna.

Przedstawicielka Wojewódzkiego Zarządu omówiła deklarację i statut organizacji, potem rozpoczęto dyskusję. „W dyskusji zabrało głos 7 osób, którzy wyrazili potrzebę założenia organizacji T.S.S. na terenie miasta Góra Śl., następnie omawiali swoje spostrzeżenia z dotychczasowych form nauki w szkołach zwracając uwagę na niewłaściwe postępowanie katechetów o różnych nieraz karygodnych występkach.”

Następnie wybrano dwudziestoosobowy zarząd, który się od razu ukonstytuował. W skład prezydium weszli: Lucjan Mycka [6] – przewodniczący (kierownik Spółdzielni Remontowo-Montażowej), Paweł Azarko – zastępca (zastępca dyrektora cukrowni), Zofia Pieńkowska – II zastępca (zastępca dyrektora LO), Jan Minta – sekretarz (kierownik PDK), Maria Gołębiowska (instruktor PDK), Eugeniusz Burski (kierownik kina) i Jan Banyś (pracownik PPRN) – członkowie. Komisję rewizyjną tworzyli: Florian Kwiatkiewicz – przewodniczący (Inspektorat Oświaty), Florentyna Szczygieł – sekretarz (pracownik biblioteki), Stanisław Migdał – członek. Pozostałe osoby pełniły funkcje członków zarządu (wówczas zapisano, że były „członkami Plenum”): Stanisław Domagała – II sekretarz KP PZPR, Marian Zdrzewielski – instruktor KP PZPR, Bronisław Sokołowski – poczta, Piotr Czerwiński – „Ruch”, Stanisław Lorek – POM Wąsosz, Antoni Bojakowski – Inspektorat Oświaty, Fryderyk Dębowski – PSS, Stanisław Włodarski – kierownik biblioteki, Dominik Adamczyk – cukrownia, Mak – PZGS.

Jak widać, Towarzystwo Szkoły Świeckiej tworzyli nie zwykli mieszkańcy Góry, ale w  większości osoby pełniące różne funkcje kierownicze. Wygląda na to, że ich członkostwo nie było w pełni dobrowolne.

Na zakończenie zebrania nakreślano plan pracy: organizacja kół przy zakładach pracy, otwarcie konta w banku, zarejestrowanie zarządu. [7]

Władze TSŚ

12 czerwca 1960 r. podczas I zjazdu powiatowego jednogłośnie wybrano zarząd: Dominik Adamczak, Paweł Azarko, Jan Banyś, Kazimierz Biernacki, Józefa Boehmowa, Antoni Bojak3,200,owski, Brunon Chudy, Fryderyk Dębowski, Mieczysław Górczyński, Gustaw Jodko, Stanisław Lorek, Jan Minta, Włodzimierz Morawiecki, Jan Murszewski, Lucjan Mycka, Stanisław Podgórny, Tadeusz Podwiński, Józef Tarkowski, Maria Trusewicz, Wacław Witkowski, Marian Zdrzewielski; komisję laicyzacji: Paweł Azarko, Władysław Kawalec, Florian Kwiatkiewicz, Ireneusz Penczar, Wanda Piekalska, Karol Pliszczyński, Jan Tupaj; komisję rewizyjną: Leonard Ginc, Zygmunt Górski, Antoni Szendryk. [8]

Nie wiadomo jak się zarząd i komisje ukonstytuowały, skądinąd wiemy, że funkcję przewodniczącego nadał pełnił Lucjan Mycka, a sekretarza – Brunon Chudy. [9]

W 1962 r. skład władz TSS częściowo się zmienił. Prezydium zarządu tworzyli: Lucjan Mycka – przewodniczący, Stanisław Lorek – wiceprzewodniczący, Jan Minta – sekretarz, Brunon Chudy – skarbnik, Stanisław Włodarski i Stanisław Iwan – członkowie. Członkami zarządy („plenum”) byli: Jan Banyś, Tadeusz Boczar, Józefa Boehmowa, Antoni Bojakowski, Bretsznajder, Fryderyk Dębowski, Marek Gajewski, Władysław Góroński, Zofia Michalec, Jan Moryson, Tadeusz Mrożek, Tadeusz Podwiński, Henryk Rybarczyk, Stefan Wawrzak, Mieczysław Zagrobelny; komisja rewizyjna: Zygmunt Górski, Mieczysław Jackiewicz, Jan Jakuczun, Antoni Szendryk, Zofia Wojasińska. [10]

W kolejnych latach nie mamy tak szczegółowych danych o składzie zarządu. Funkcję prezesa pełnił Lucjan Mycka, a sekretarza Jan Minta.

Koła i członkowie

Na początku 1960 r. TSŚ liczyło 5 kół z 75 członkami. [11] Pod koniec tego roku 20 kół miejskich skupiało 311 członków a 24 kół wiejskich – 160. Wybijały się swa aktywnością dwa koła – w Jastrzębiej i w Sułowie Wielkim. Na 264 nauczycieli w Górze i powiecie  163 było członkami TSŚ. Podobno jeszcze lepsze sytuacja była w służbie zdrowia, albowiem każdy pracownik należał do organizacji. [12]

W 1962 r. (prawdopodobnie pod koniec tego roku) działało 75 kół, z tego 29 w mieście i 46 na wsi, zrzeszając ogółem 1 111 członków. W Górze 3 koła funkcjonowały przy szkołach, 8 przy zakładach produkcyjnych, 1 w placówkach służby zdrowia, 3 w organach wymiaru sprawiedliwości i Milicji Obywatelskiej, 14 w innych zakładach i instytucjach. Na wsi działało 36 kół, przy zakładach produkcyjnych – 4 przy PGR’ach – 2 i 4 koła terenowe. Skład socjalny członków tak się kształtował: nauczyciele – 218, robotnicy – 109, chłopi – 207, pracownicy służby zdrowia – 37, MO – 20, wolne zawody i inni – 520. [13]

Wówczas przewodniczący TSŚ Lucjan Mycka narzekał na postawę Inspektoratu Oświaty: „Zarząd Powiatowy T.S.S. mimo swego wysiłku w roku sprawozdawczym nie znalazł zrozumienia w miejscowym Inspektoracie Oświaty w zorganizowaniu kół T.S.S. w pozostałych 21 szkołach na terenie powiatu, słabe zainteresowanie działalnością T.S.S. jest wśród władz inspektoratu oświaty, czego dowodem jest proponowanie wejścia w skład zarządu TSS, na które żaden z inspektorów i podinspektorów kategorycznie odmówili. Mimo szczerych chęci i wysiłku zarządu bez poparcia władz oświatowych nie jesteśmy w stanie wykonać zadania II Zjazdu Krajowego TSS, który to stawia przede wszystkim na nasze nauczycielstwo toteż do polepszenia stylu pracy Powiatowego Zarządu TSS jest konieczne większe zainteresowanie się Inspektoratu Oświaty organizacją T.S.S.” [14]

Działalność TSŚ

25 stycznia 1960 r. członkowie i sympatycy organizacji spotkali się z kuratorem oświaty, podczas którego wygłoszono prelekcję o roli znaczeniu TSŚ. Wtedy wybrano komisję laicyzacji składającą się z przedstawicieli wszystkich kół. Na jej czele stanął Paweł Azarko. 31 marca 1960 r. spotkali się członkowie PPRN i członkowie prezydium TSŚ. W spotkaniu wzięli udział Stanisław Domagała – sekretarz KP PZPR i Kazimierz Hoffmann – sekretarz PK ZSL. Omówiono sprawę nauczania religii w szkołach powiatu górowskiego. [15]

12 czerwca 1960 r. [16] w sali konferencyjnej KP PZPR odbył się I zjazd powiatowy delegatów TSŚ. Wzięło w nim udział 123 delegatów i zaproszonych gości. W porządku obrad przewidziano wysłuchanie referatu sprawozdawczego i dyskusja nad nim oraz wybory władz.

Kilka charakterystycznych głosów w dyskusji.

Mieczysław Górczyński (pracownik młyna) stwierdził, że „Szkoły świeckie mają podstawę do budowy socjalizmu w naszym kraju.” Podkreślił, że „nauczyciele, którzy wychowują dzieci powinni być sami przekonani o tym, ażeby utrzymać duch szkoły świeckiej. Dlatego głównym instrumentem w wychowaniu młodzieży winien być nauczyciel.” [17]

Antoni Bojakowski (inspektor szkolny): „Znamy sytuację, jaka była w roku 1956, wiemy, że było porozumienie między Rządem a Episkopatem, które następnie nie było dotrzymywane przez Episkopat. Sprawy nauczania religii w szkołach zostały unormowane specjalnym zarządzeniem Ministerstwa Oświaty. Religia może być przedmiotem ponadobowiązkowym przy spełnieniu pewnych warunków jak np. wyrażeniem chęci rodziców, odpowiednim doborze katechetów itd., lecz i na tym odcinku w naszym powiecie były niezrozumienia i niedociągnięcia […] Nasze pomieszczenia w szkołach są za ciasne, nie można pomieścić dzieci przy nauce przedmiotów obowiązkowych, a co mówić już o przedmiocie ponadobowiązkowym, jakim jest religia.” [18]

Wacław Witkowski (kierownik szkoły podstawowej w Luboszycach): „Nauczyciel musi być konsekwentny w swym postępowaniu, bo, gdy w szkole będzie udowadniał uczniom o powstaniu świata z punktu widzenia marksizmu, a sam będzie brał udział w procesjach niosąc chorągwie lub inne emblematy kościelne, to młodzież widząc jego postępowanie, widzi, że jest fałszywy, że co innego mówi a co innego robi. Trzeba nam wiedzieć, że wiele jest takich nauczycieli. Gdy ksiądz zrobi przyjęcie dla dzieci, a my na dzień dziecka nie mogliśmy nic zorganizować z braku środków pieniężnych, nawet wycieczki po Dolnym Śląsku – to młodzież nie pójdzie za nami. Przez 10 lat w naszych szkołach nie było religii w szkołach i było dobrze. Później gremialnie zaczęto zawieszać obrazy, krzyże itd., nawet nasz Rząd to tolerował. Czy bez nauki religii nie można było się obejść tak jak w poprzednim okresie? Kiedyś 100-tu dzieci [!} miałem na zawołanie, organizowałem dla dzieci różne imprezy – dziś nie mam posłuchu wśród młodzieży – zrobił to kościół i różne wyzwiska księdza pod moim adresem. Dlatego trzeba nam jako Towarzystwo pokazać ogółowi ludności nasz kierunek i cel, do którego dążymy.” [19]

Ireneusz Penczar (sekretarz KP ZMS): „Stwierdzić trzeba, że sprawę świeckości w naszych szkołach, sprawę świeckości nauczania, boimy się jako aktyw stawiać przed społeczeństwem. Bardzo konieczne jest przeniesienie tych spraw do ogółu społeczeństwa. Przypomnijmy sobie, że początkowe odczyty miały mało zwolenników, natomiast obecnie jest inaczej. Uważam, że wiele nauczycieli nie jest z nami związanych, a prawdziwych bojowników o świeckość szkoły wśród nauczycieli jest mało. Jestem zdania, że przy wspólnym wysiłku partii i stronnictw, przy szerokim wyjściu do społeczeństwa z pogadankami i odczytami odniesiemy zamierzony cel.” [20]

Stanisław Lorek (były ubowiec, dyrektor POM w Wąsoszu): „Sądzę, że byłoby celowe, aby na terenie miasta Góry władze szkolne zrobiły jedną szkołę świecką bez nauczania religii. Odgłosy mieszkańców miasta mówią o konieczności zorganizowania takiej szkoły.” [21]

Stanisław Domagała (II sekretarz KP PZPR): „Jest niedobrze, że poważna grupa nauczycieli stoi na uboczu nie angażując się do prac Towarzystwa. Nauczyciele ci stoją na uboczu może dlatego, że wiele nieprzyjemności mają ze strony rodziców. Dlatego zdaniem naszym musi być stała praca ze społeczeństwem, z rodzicami. Jeśli będziemy mieć takich nauczycieli jak tow. Witkowski, tow. Strzała [22] i wielu innych to praca z rodzicami będzie łatwiejsza i przyniesie odpowiednie rezultaty.” [23]

W czasie dyskusji niewiele mówiono o sprawach organizacji, przede wszystkim kwestionowano rolę religii w polskiej oświacie, niekiedy nawet posuwając się do kłamstw.

TSŚ „za pośrednictwem swoich członków” brało udział w uroczystościach zakończenia roku szkolnego. W czasie wakacji również „za pośrednictwem swoich członków” dla dzieci przebywających na koloniach organizowało  w dni powszednie wieczorki taneczne, a w niedzielne przedpołudnia – występy artystyczne zespołów z PDK. Urządzono nad Baryczą (prawdopodobnie w Ryczeniu) festyn dla młodzieży szkolnej. W lipcu pracownicy zakładów pracy wzięli udział w odczycie przewodniczącego Wojewódzkiego Zarządu TSŚ na temat „Siły nadprzyrodzone”. 30 sierpnia popularyzowano TSŚ wśród absolwentów Liceum Pedagogicznego. W IV kwartale powstała dwunastoosobowa grupa prelegentów – członków TSŚ. [24]

W 1962 r. Powiatowy Zarząd TSS koncentrował się na akcji odczytowej, organizując 32 prelekcje. A w 1963 r. planował jeszcze szerszą akcję odczytową wspieraną projekcjami filmów oświatowych. Akcja ta miała być prowadzona wspólnie z PDK, który dysponował aparatem projekcyjnym. [25]

Oprócz akcji odczytowej w 1962 r. członkowie TSS brali udział w pracach komitetów rodzicielskich, uroczystościach szkolnych takich jak zakończenie roku lub rozpoczęcie roku szkolnego i innych jak np. Dzień Nauczyciela. Z inicjatywy zarządu urządzono wieczorek pożegnalny dla uczniów kończących 7. klasę. Współpracując z PDK urządzano wieczorki taneczne i seanse telewizyjne. [26]

Młodzieży przebywających na koloniach organizowano odczyty i wycieczki po Górze, ale i do Głogowa, Wrocławia i Poznania. TSS udostępniało „w porozumieniu z miejscowym T.K.K.F.” boiska, sprzęt sportowy, kort tenisowy i ośrodek nad Baryczą (prawdopodobnie w Ryczeniu). [27]

Członkowie TSS „włączyli się do udziału w organizowaniu dożynek gromadzkich o charakterze świeckim bez jakichkolwiek przyśpiewek z nabożnymi tekstami za wyjątkiem jednej miejscowości – Pobiela.” [28]

Członkowie TSS zadbali o zakłócenie wizyty biskupa wrocławskiego: „”W miesiącu wrześniu br. [1963] biskup wrocławski dokonał wizytacji kościołów na terenie miasta i powiatu. Jego wizyta nie miała spontanicznych owacji w postaci przyjęć przez miejscowe społeczeństwo w powitaniu biskupa za wyjątkiem kilku wsi, gdzie był przyjmowany przez miejscową ludność, w czasie rozmów z ludnością interesował się młodzieżą i nauczycielstwem, wypytując się o naukę religii w szkołach.

 W okresie wizytacji biskupa przeprowadzone było bierzmowanie. Zarząd T.S.S. w porozumieniu z Komitetem Pow. PZPR oraz organizacjami młodzieżowymi jak i miejscowym P.D.K. urządzano imprezy artystyczne oraz całonocną zabawę taneczną, w której pokaźna liczba młodzieży brała udział.

W niedzielę w czasie bierzmowania we wszystkich gromadzkich radach narodowych odbywały się dożynki z występami artystycznymi oraz zabawami tanecznymi.” [29]

W 1963 r. działalność TSS była nakierowana na akcję odczytową. W zakładach pracy  największym wzięciem cieszyły się wykłady o tematyce prawnicze, które prowadzili prezes sądu powiatowego Anatol Ciastoń, sędzia Jastrzębski i prokurator (nie wymieniono jego nazwiska). Wykłady te były płatne, płaciły za nie zakłady pracy. Na wsi akcję odczytową  prowadzono we  wszystkich szkołach. Przed wywiadówką lekarz, prelegent TSS lub nauczyciel – członek TSS odbywał się odczyt. [30]

Tak jak wcześniej TSS zapewniało uczestnikom kolonii letnich „godziwą rozrywkę i opiekę pedagogiczną z ramienia Wydziału Oświaty w Górze.” [31]

Pojawiły się też nowe formy działalności – organizacja wystawy „Alkohol to twój wróg” oraz odczyty na ten temat połączone z projekcjami filmów oświatowych. TSS było również współorganizatorem uroczystości 1 czerwca 1963 r.: „W dniu 1 czerwca przy współudziale T.P.D., L.K. i P.D.K. zorganizowano uroczysty pochód wraz z orkiestrą, który przemaszerował ulicami miasta, po pochodzie w sali P.D.K. zespoły artystyczne dziecięce jak i P.D.K. swymi występami obsłużyły część artystyczną. W następnym dniu zorganizowano na boisku szkolnym wyścigi rowerowe, puszczanie modeli latających, balonów oraz urządzono zabawę, na której przygrywała orkiestra P.D.K.” [32]

W styczniu 1965 r. na plenum KP PZPR w czasie dyskusji Stefan Feliniak stwierdził: „[…] dwa lata temu na terenie miasta działało Towarzystwo Szkół Świeckich, które w swej pracy starało się zaznajomić członków partii ze sprawą światopoglądową. Obecnie ta organizacja w zasadzie nie istnieje. Są fakty, że aktywiści partyjni posyłają swoje dzieci na naukę religii i dzieci ich są pomocnikami kleru.” [33]

W 1966 r. działalność TSS nie odbiegała do wcześniej wypracowanych form: niedzielne i świąteczne poranki filmowe, seanse telewizyjne, udział w uroczystościach szkolnych, współorganizowanie różnych imprez (obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego, Dni Oświaty, Książki i Prasy, Dzień Dziecka, 1 Maja, rocznica PKWN), organizowanie imprez dla młodzieży kolonijnej. Pojawiły się też nowe formy. Na zebraniu plenarnym TSS omawiano orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich, ponadto członkowie organizacji brali udział w dyskusjach na temat stosunków między państwem i Kościołem (w sprawozdaniu „kościół” zapisano małą literą). Takie spotkania dyskusyjne przy współudziale KP PZPR odbyły się we wszystkich miejscowościach powiatu. [34]

Tym razem w sposób wyjątkowo jasny sformułowano cele, które sobie stawia TSS: „Powiatowy Zarząd Towarzystwa Szkoły Świeckiej w okresie sprawozdawczym [1966] współdziałał ściśle ze szkołami na terenie miasta jak i powiatu stawiając sobie jako jedno z naczelnych zadań kształtowanie socjalistycznej moralności i naukowego światopoglądu młodzieży. Działalność TSS przeciwdziała wszelkim próbom i zamierzeniom klerykalizacji wychowania i innych dziedzin życia społecznego.” [35]

Podstawową formą działalności TSS była tak jak wcześniej akcja odczytowa, która „stanowić będzie najszerszą stosowaną formą propagowania zasad socjalistycznego wychowania w różnych środowiskach społecznych ze szczególnym uwzględnieniem wsi oraz zakładów pracy na terenie miasta i powiatu.” [36] Odbyły się 32 odczyty na następujące tematy: Tysiąclecie Państwa Polskiego; Zagadnienie przyjęcia chrześcijaństwa przez Mieszka I; Kiedy powstało Państwo Polskie; Tysiąc lat Państwa i Kościoła; Kultura dolnośląska – jej tradycje i dorobek; Polacy we Wrocławiu w XIX w. W szkołach nauczyciele – członkowie TSS prowadzili pogadanki na tematy wychowawcze. [37] Ponadto odbyło się spotkanie z rodzicami dzieci idących do pierwszej klasy, na którym wyjaśniano „znaczenie wychowania młodzieży bez udziału religii w szkole.” [38]

W sprawozdaniu za rok 1967 działalność TSS (i zawartość sprawozdania) wyglądała niemal identycznie jak rok wcześniej. Znaczną część stanowiła deklaracja programowa: „W roku sprawozdawczym program TSS obejmował zakres działalności różnorodnych form wypracowanych metod skutecznego upowszechniania wiedzy i kształtowania postaw ideowo-światopoglądowych. Realizacja tych zamierzeń przebiegała w różnych płaszczyznach dziedziny nauki, oświaty i kultury przy ścisłym związaniu poszczególnych form pracy Towarzystwa z działalnością istniejących placówek kulturalno-oświatowych jak: Do Kultury, Klubo-kawiarnie, świetlice.” [39]

Powstanie Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej

Działalność TSS dobiegła kresu w 1969 r. Wówczas doszło do połączenia dwu organizacji – Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli oraz Towarzystwa Szkoły Świeckiej. Powstało Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej. Zebranie połączeniowe w Górze odbyło się 26 czerwca 1969 r. Wzięło w nim udział 8 członków TSS i 4 członków SAiW. Kiedy ta ostatnia organizacja powstała w Górze, w jaki sposób działała, kto do niej należał – nie udało mi się znaleźć jakichkolwiek informacji. [40] Wybrano tymczasowy zarząd: Henryk Koronowski – prezes, Stanisław Fogt – wiceprezes, Edward Korotecki – sekretarz, Jan Minta – skarbnik, Zofia Hanulak i Włodzimierz Morawiecki – członkowie.  Siedzibę TKKŚ „wyznaczono” w lokalu przy ul. Marchlewskiego 10. Zaplanowano na październik zjazd powiatowy, wcześniej w kołach terenowych zamierzano wybrać delegatów. [41]

Rok później tak sformułowano zadania, jakie TKKŚ chciało realizować: „Celem stowarzyszenia jest umacnianie patriotycznej jedności wierzących i niewierzących w realizacji celów i zadań budownictwa socjalistycznego, krzewienia zasad socjalistycznej kultury i współżycia ludzi o różnych światopoglądach, obyczajowości i kultury świeckiej, udzielanie pomocy nauczycielom, wychowawcom i rodzinom w realizacji świeckiego wychowania, działanie na rzecz laicyzacji całokształtu życia społecznego.” Wówczas ta organizacja liczyła 110 członków. [42]

Działalność TKKŚ

Nie wiemy, na ile aktywnie funkcjonowała ta organizacja. W 1975 r. wrz z powstaniem województwa leszczyńskiego, w którego skład wszedł powiat górowski, Zarząd Wojewódzki TKKŚ chwalił się, iż „powołał od podstaw” trzy zarządy miejsko-gminne, w tym w Górze, „do chwili powstania nowe struktury organizacyjnej Towarzystwa nie istniały w/w rejonach żadne ogniwa TKKŚ.” [43]

19 czerwca 1975 r. plenum ZW TKKŚ  podjęło uchwałę o likwidacji zarządu powiatowego, m.in. w Górze Śląskiej. [44] Była to czynność rutynowa i nie ograniczająca się do TKKŚ, wówczas w ten sposób likwidowano struktury powiatowe organizacji społecznych. Likwidacja zarządu powiatowego TKKŚ nie świadczy o tym, że ten zarząd i organizacja działały, ale też nie świadczy, że nie działały. W tym samym dniu ukonstytuował się ZW TKKŚ, wśród założycieli znalazł się górowianin – Jan Minta. [45]

Po 1975 r. struktury TKKŚ na terenie powiatu górowskiego wyglądały następująco: gmina Góra – prezes Waldemar Mackiewicz, 7 kół, 1 klub „Argumenty”, 1 koło młodych racjonalistów, 10 Uniwersytetów Powszechnych dla Rodziców; gmina Jemielno – Mikołaj Sackiewicz, 4 koła, 3 UPDR; Niechlów – Krystyna Szurynowska, 3 koła, 4 UPDR; Wąsosz – Mieczysław Bodakiewicz, 3 koła, 4 UPDR. [46]

Na początku 1978 r. stwierdzono, że „Okres minionego roku został poświęcony odbudowaniu stanu organizacyjnego Towarzystwa” na terenie gminy Góra. Wtedy funkcjonowało 8 kół, w których „reaktywowano działalność oraz zebrane zostały składki”: LO, ZSZ, Spółdzielnia Inwalidów, Wojewódzka Usługowa Spółdzielnia Pracy, ZOZ, STW, GS „SCh” i WSS „Społem”. Organizacja liczyła 85 członków rzeczywistych i 163 wspierających. [47]

Działalność to „uroczyste pasowanie na ucznia, uroczyste wręczanie dowodów osobistych czy też bardzo dobrze opanowana forma uroczystych pożegnań poborowych odchodzących do wojska oraz powitań żołnierzy powracających po odbytej zasadniczej służbie wojskowej.

Bardzo dobrą pracą na odcinku obrzędowości świeckiej legitymuje się Urząd Stanu Cywilnego. W roku 1977 odbyło się 16 uroczystości nadania imion dzieciom, w czasie których wręczono dokumenty pamiątkowe. Dwom parom wręczono uroczyście cztery medale z okazji jubileuszu 50-lecia pożycia małżeńskiego. Ważnym elementem w działalności U.S.C. jest udzielenie 243 małżeństwom uroczystych ślubów o obrządku świeckim. Również odbyto dwa spotkania z narzeczonymi. W sierpniu udział w nich wzięło 17 osób a w miesiącu listopadzie 12 osób.

Niewątpliwie bardzo istotną rolę na polu wdrażania zasad laickiego wychowania ma działalność lektorska. W zakresie tym odbyto trzy spotkania w Bibliotece, w którym uczestniczyli czytelnicy oraz młodzież. Wykłady prowadził Wojciech Kordek. W zakresie tematyki wchodziły problemy wychowania w rodzinie socjalistycznej, moralności socjalistycznej oraz polityka wyznaniowa P.R.L. […]

 W miesiącach kwietniu, maju w niektórych zakładach pracy oraz w internacie Liceum odbyto kilka szkoleń z zakresu wychowania moralnego młodzieży w duchu rozwijania przyjaźni Polsko-Radzieckiej, moralności socjalistycznej i dziedziny światopoglądu. Szkolenia te zorganizowano wspólnie z Zarządem T.P.P.R. a wykładowcą był mgr Zdzisław Żywień.” [48]

Pod koniec 1979 r. stwierdzono, że zarządy TKKŚ w Górze i Wąsoszu są mniej aktywne. [49]

Z wprowadzeniem stanu wojennego zawieszono działalność TKKŚ. „Po reaktywowaniu działalności Zarząd Miejsko-Gminny wraz z przedstawicielami Zarządu Wojewódzkiego TKKŚ odbył rozmowy z przewodniczącymi poszczególnych kół na temat wznowienia działalności. Działalność TKKS skupi się w szczególności na doskonaleniu funkcji ideowo-wychowawczych kół TKKŚ oraz wzmocnieniu ich roli i pozycji w poszczególnych środowiskach społecznych.

Działalność ta będzie polegała na wzbogaceniu teorii socjalistycznej laicyzacji jak również praktycznej działalności Towarzystwa na rzecz marksistowskiej edukacji światopoglądowej i moralnej społeczeństwa a zwłaszcza młodzieży.

Towarzystwo wykorzystywać będzie obchody rocznic i świąt państwowych dla dalszego umacniania moralno-politycznej jedności narodu i pogłębienia historycznej świadomości społecznej.

Szczególną uwagę poświęcimy rodzinie a zwłaszcza doskonaleniu pomocy wychowawczej udzielanej rodzinie. W ramach tych działań pogłębiać będziemy wiedzę członków TKKŚ o politykę partii i władzy ludowej oraz pozyskiwać dla tej polityki poparcie członków TKKŚ celem zapewnienia realizacji zadań określonych przez IX Zjazd PZPR.” [50]

W następnych latach jak wyglądała działalność – nie wiemy, wiadomo jedynie o istnieniu zarządów miejsko-gminnych w Górze i Wąsoszu. [51]

Od stycznia reaktywowana działalność TKKŚ w Górze, ale „Sprawa jednak nie jest prosta, nawet członkowie partii podchodzą do tego ostrożnie.” Wybrano tymczasowy zarząd: Jacek Wawrzyniak – przewodniczący, Eugeniusz Wołowicz, Marian Zagubień i Aleksander Minta. [52]

Ostatnim śladem aktywności tej organizacji była informacja z 23 stycznia 1987 r. o istnieniu zarządów miejsko-gminnych w Górze i Wąsoszu. [53]

Mirosław Żłobiński

Pierwodruk: „Kwartalnik Górowski” 2015 nr 52 s. XI-XX

[1] Wagner B.: Strategie wychowawcze w PRL, Warszawa 2009 s. 48

[2] Bober S.: Walka o dusze dzieci i młodzieży w pierwszym dwudziestoleciu Polski Ludowej, Lublin 2011 s. 300-326

[3] Bober S., op.cit., s. 418. Autorka tak scharakteryzowała powstanie tej organizacji: „Czas powstania TSŚ, jak i sformułowane wówczas jego założenia statutowe najlepiej świadczą o tym, że przywracając w 1956/57 roku naukę religii do szkół, władze równocześnie przygotowywały grunt pod ostateczne jej wyrugowanie. Tym razem chodziło jednak o stałą pracę nad laicyzacją wszystkich dziedzin wychowania i całej indoktrynacji serwowanej w szkołach”. (s. 421)

[4] Bober S., op.cit., s. 300-326

[5] Organizacja całkowicie zapomniana. Nie ma o niej nawet wzmianki w „Leksykonie organizacji pozarządowych powiatu górowskiego” autorstwa E. Maćkowskiej i Z. Hanulak (Góra 2008).

[6] W dokumentach pojawia się jako Łucjan lub Lucjan. Ujednoliciłem na Lucjana.

[7] APL: UW Leszno 4902 s. 3-5 („Protokół z odbytego zebrania w celu powołania Zarządu Miejskiego Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Górze Śląskiej w dniu 17 września 1959 r.”)

[8] APL: UW Leszno 490 s. 11-12

[9] APW: Towarzystwo Szkoły Świeckiej – Zarząd Wojewódzki we Wrocławiu 41 s. 30 („Sprawozdanie z działalności Zarządu Powiatowego Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Górze za rok 1960 r.”; s. 29-30)

[10] Ibidem, s. 71 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zarządu T.S.S. w Górze za rok 1962”; s. 71-73)

[11] Ibidem, s. 29

[12] Ibidem, s. 29-30

[13] Ibidem, s. 71-72

[14] Ibidem, s. 73

[15] Ibidem, s. 29

[16] W dokumencie, który powstał kilka miesięcy później podano inną datę – 31 lipca 1960 r. APW: Towarzystwo Szkoły Świeckiej – Zarząd Wojewódzki we Wrocławiu 41 s. 29 („Sprawozdanie z działalności Zarządu Powiatowego Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Górze za rok 1960 r.”; s. 29-30)

[17] APL: UW Leszno 490 s. 8

[18] Ibidem, s. 8

[19] Ibidem, s. 9

[20] Ibidem, s. 9

[21] Ibidem, s. 9

[22] Józef Strzała był kierownikiem szkoły podstawowej w Sułowie Wielkim. Wcześniej zabierał głos w dyskusji.

[23] APL: UW Leszno 490 s. 10-11

[24] APW: Towarzystwo Szkoły Świeckiej – Zarząd Wojewódzki we Wrocławiu 41 s. 30

[25] Ibidem, s. 73

[26] Ibidem, s. 72-73

[27] Ibidem, s. 72-73

[28] Ibidem, s. 66 („Informacja Zarządu Powiatowego T.S.S. w Górze z przebiegu rozpoczęcia roku szkolnego 62/63 oraz udziału członków w tradycyjnych dorocznych dożynkach”)

[29] Ibidem, s. 66

[30] Ibidem, s. 75 („Informacja Zarządu Powiatowego Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Górze za okres od 1 I do dnia 5 VI 1963 r.”)

[31] Ibidem, s. 75

[32] Ibidem, s. 75

[33] APL: KP PZPR Góra Śląska 14 s. 2

[34] APW: Towarzystwo Szkoły Świeckiej – Zarząd Wojewódzki we Wrocławiu 41 s.19-21 („Sprawozdanie Powiatowego Zarządu Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Górze za okres 1966 r.”; s. 19-21)

[35] Ibidem, s.19

[36] Ibidem, s. 21

[37] Ibidem, s.19

[38] Ibidem, s. 21

[39] Ibidem, s. 36 („Sprawozdanie Powiatowego Zarządu Towarzystwa Szkoły Świeckiej w Górze za okres 1967 r.”; s. 35-36)

[40] Nie tylko mi. Na ten temat nie ma ani słowa w „Leksykonie organizacji pozarządowych powiatu górowskiego” (Góra 2008) autorstwa E. Maćkowskiej i Z. Hanulak.

[41] APL: UW Leszno 4902 s. 49

[42] APW: PPPRN Góra Śląska 405 s. 35 („Informacja o stowarzyszeniach”; s. 32-37)

[43] APL: KW PZPR Leszno 127 s. 141 („Ocena działalności Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej w Lesznie od dnia 15.06.1975 r. do 15.10.1976 r.”; s. 141-146)

[44] APL: UW Leszno 4929 s. 9

[45] Ibidem, s. 1, 10

[46] Ibidem, s. 92 („Wykaz zarządów TKKŚ, kół, klubów, KMR, UPDR”)

[47] APL: KM-G PZPR Góra 23 s. 84 („”Informacja z działalności Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej w roku 1977 i zamierzenia na rok 1978” na posiedzenie egzekutywy KM-G PZPR Góra 24 lutego 1978 r.; s. 84-87)Ś

[48] Ibidem, s. 85-86 („”Informacja z działalności Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej w roku 1977 i zamierzenia na rok 1978” na posiedzenie egzekutywy KM-G PZPR Góra 24 lutego 1978 r.; s. 84-87)

[49] APL: UW Leszno 4929 s. 97 („Protokół z przeprowadzonej kontroli Zarządu Wojewódzkiego TKKŚ w Lesznie w dniu 27 XI do 28 XI 1979 r.”; s. 95-101)

[50] APL: KM-G PZPR Góra 28 s. 271 (na

[51] APL: UW Leszno 4929 s. 171 (27 lutego 1985 r.); s. 176 (3 marca 1986 r.)

[52] APL: KM-G PZPR Góra 32 s. 82 (na posiedzeniu egzekutywy KM-G PZPR w Górze 23 maja 1986 r.)

[53] APL: UW Leszno 4929 s. 184. Na przełomie 1992/1993 ZW TKKŚ zakończył działalność. (s. 192)

Komentarze

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.